De werkster, de geel-zwarte motor
- Ian de Imker
- januari 2021
- No Comments
- 10 min.
- Bijen
De honingbij leeft in een volk. Een volk bestaat in het hoogseizoen uit honderden darren, één koningin en vijftig tot tachtig duizenden werksters. Een werkster is net als een koningin van het vrouwelijke geslacht. Echter zijn bij werksters de eierstokken minder ontwikkeld, hierdoor hebben de werksters een kleiner achterlichaam dan de koningin.
Levenscyclus
Een werkster wordt geboren uit een bevrucht eitje dat door de koningin op de bodem van een cel gelegd wordt. Het eitje zal na drie dagen veranderen in een larf. Zes dagen later ontstaat de pop en zal de cel gesloten worden. In 12 dagen tijd verpopt de werkster zich tot een volwaardige bij. In totaal duurt het dus 21 dagen van ei tot bij in het geval van een werkster. Ter vergelijking voor een dar (mannetjes bij) is dit 24 dagen en voor een koningin 16 dagen.
De leeftijd die een werkster kan halen is gerelateerd aan het seizoen waarin zij geboren wordt. In het geval dat ze eind zomer begin herfst geboren wordt, en dus hoofdzakelijk in de kast zit en daarom geen broed hoeft te verzorgen of moet vliegen, zou ze een half jaar oud kunnen worden. Mocht een werkster in de lente geboren worden als alles in de bloei staat en het volk overuren draait wordt ze niet ouder dan 6 weken. Dan is haar lichaam vermoeid en versleten. Dat noem ik nog eens een hoge werkdruk!
Taken
Waar de koningin als belangrijkste taak heeft eitjes te leggen en een dar zich focust op het bevruchten van een nieuwe koningin, heeft een werkster een arsenaal aan taken die ze in verschillende fases van haar leven vervult. Afhankelijk van het seizoen, haar levensfase en waar behoefte aan is binnen het volk, verrichten de werksters verschillende taken.
Een jonge werkster kan vliegen, maar doet dit zelden. In het begin van haar leven zal ze voornamelijk huishoudelijke taken vervullen. Als een werkster net uit haar cel komt is ze nog vrij behaard. Dit is handig voor haar eerste taak, namelijk het schoonmaken en poetsen van de celwanden. Een koningin legt uitsluitend een eitje in een schone cel. Een andere taak voor een jonge werkster is het verzorgen van broed.
Naarmate de werkster ouder wordt gaat ze steeds meer de kast verkennen, ze zal raat gaan bouwen en meehelpen bij de vliegopening. Hier kan ze nectar en stuifmeel in ontvangst nemen van terugkerende haalbijen (een taak die door oudere werksters wordt uitgevoerd) of als wachtbij de kast bewaken tegen indringers. Als ik gestoken wordt, is het meestal door deze jongen wachtbijen.
Ook hebben de werksters de taak het klimaat in de kast stabiel te houden. Het broednest moet altijd een constante temperatuur hebben van 35 graden. Als het te warm dreigt te worden, leggen de werksters kleine druppeltje water neer die ze vervolgens met hun vleugels verdampen. Hierdoor ontstaat een circulatie van lucht met een koelende werking. Anderzijds, als het te koud wordt zullen de werksters dicht bij elkaar komen om vervolgens via trilling en door aanspanning van hun vleugelspieren warmte te genereren.
Pas als een werkster op leeftijd is zal ze als taak hebben om buiten de kast op zoek te gaan naar voedsel en ander grondstoffen. Het is immers gevaarlijk voor een bij om zich buiten de veilige zone van de bijenkast te begeven. Dus als je een bij ziet vliegen wees dan lief, wand het is naar alle waarschijnlijkheid een ‘senior citizen’. Deze haalbijen gaan op zoek naar nectar om honing van te maken en stuifmeel voor het voeden van het broed. Maar ook water en hars zijn grondstoffen die haalbijen foerageren.
Lang niet alle taken van de werkster heb ik hier beschreven, maar ik hoop dat het een beeld geeft van de complexiteit als het om haar takenpakket gaat.
Honing maken
Honing is de wintervoorraad voor een bijenvolk en één van de belangrijkste taken van een volk is om te zorgen dat er genoeg honing is om de winter mee door te komen. Het begint bij de planten en bloemen waar de haalbij op vliegt. Met haar lange tong zuigt de werkbij nectar uit de bloem en slaat het tijdelijk op in haar honingmaag. Hier komt de nectar in contact met enzymen van de bij. De bij vliegt terug naar de kast waar ze via haar mond de nectar doorgeeft aan een andere (jongere) werkster die bij de vliegopening staat. De haalbij gaat vervolgens weer meer halen en de werkster die nu de nectar in haar maag heeft brengt dit naar een cel in de kast. De cellen worden gevuld en deze mix van nectar en enzymen wordt ingedampt zodat het waterpercentage afneemt tot ongeveer onder de 20%. Dit indampen doet de werkster door met haar vleugels boven de mix te wapperen. Als de bijen het water gehalte laag genoeg vinden wordt de cel dicht gemaakt. Vanaf dat moment is dit goedje honing.
Was maken
De ruimte waarin bijen leven wordt ingericht met was. Ook dit wordt door de werksters gemaakt. In het achterlichaam zitten vier klieren die was uitzweten. Er komen kleine soort schilfertjes was uit deze klieren en deze worden door de bijen als bouwblokjes gebruikt voor het bouwen van raat. Er zijn ongeveer 1.100 schilfertjes nodig on 1 gram was te produceren. Als de werksters het raat bouwen hangen ze aan elkaar en geven ze de bouwblokjes via hun pootjes en mondjes aan elkaar door. Middels hun voelsprieten en eigen lichaamsomtrek bepalen ze de afmeting van de cel.
Bestuiving
Dit is misschien voor ons als mens wel de belangrijkste taak van de bijen, maar eigenlijk voor het hele ecosysteem. Tijdens het foerageren (foerageren is de biologische term die gebruikt wordt voor het regelmatig terugkerend zoeken en vinden van voedsel door dieren) bestuiven de werksters de planten en bloemen waar ze op vliegen. Dit gebeurt doordat er tijdens een bezoek aan een bloem stuifmeelkorrels (de mannelijke geslachtscellen van de bloem) aan de pootjes van de bij blijven plakken. Als de bij vervolgens naar een andere bloem vliegt, brengt ze deze stuifmeelkorrels van de ene bloem over naar de stamper (de vrouwelijke geslachtcellen van de bloem) van de volgende bloem. Dat is wat bestuiving door bijen inhoudt.
Een zeer groot deel van onze voedselvoorraad, met name fruit, is afhankelijk van bestuiving. Vruchten zullen zich pas ontwikkelen nadat ze zijn bevrucht. Als het om menselijk voedsel gaat is 35% van de wereldproductie afhankelijk van bestuiving.
If the bee disappeared off the surface of the globe,
then man would have only four years of life left.
No more bees, no more pollination,
no more plants, no more animals,
no more man.
Kortom, de werkster
Ik hoop dat ik een goed beeld heb kunnen schetsen van de taken van de werkster binnen een volk van honingbijen en hoe belangrijk een werkster is, niet alleen voor het volk, maar ook voor het hele ecosysteem waarbinnen ook wij leven. Met meer kennis over de natuur ben ik van mening dat we automatisch beter met de natuur zullen leren leven en dat we de waarden van een ecosysteem dat in balans is zullen appreciëren. De werkster, de geel-zwarte motor!
Mocht je vragen of opmerkingen hebben, wees vrij om deze hieronder achter te laten.
